Pendidikan_Materi Parikan Wangsalan

PARIKAN LAN WANGSALAN

A.    Parikan 

a.          Parikan inggih menika unen-unen awujud ukara rinonce migunakake basa kang endah kanthi kawiwitan, ingkang dumadi saking kalih utawi sekawan gatra.

b.         Tithikaning parikan

1.      Nggadhahi purwakanthi ab-ab.

2.    Menawi kadadeyan saking kalih baris, baris kapisan sampiran lan baris kapindho minangka isi. Nanging menawi dumadi saking patang baris, baris 1-2 sampiran, baris 3-4 dipunwastani isi.

3.      Parikan dipunginakaken kangge medhar werna-werna kahanan, nyindhir alus, pitutur, nyemoni utawi gojegan wonten ing pacelathon.

c.          Jinising Parikan

1.      Parikan padinan, inggih menika parikan kang pambuka lan isinipun rinakit wonten ing ukara salarik. Dipunwastani padinan amargi kerep lan gampil kangge micara saben dinten.

Tuladha:

-          Bir temulawak, lambe njudhir ketatap cagak.

-          Santen duduhe klapa, cekap semanten atur kula.

-          Sirah ketatap cagak, pasrah nasibe awak.

2.      Parikan Lamba, inggih menika parikan kang rinakit saking rong gatra. Gatra sepisan minangka pambuka dumadi saking patang wanda lan patang wanda (4-4 suku kata). Dene gatra ingkang kaping kalih ugi dumadi dumadi saking patang wanda lan patang wanda (4-4 suku kata) minangka isi. Rumusipun 2 = 4 + 4, tegesipun dumadi saking kalih gatra, saben gatra 4 wanda 4 wanda.

Tuladha:

a.       Omah gendheng, disaponi

    4 wanda              4 wanda

      Abot enteng,    dilakoni

       4 wanda          4 wanda

Omah gendheng disaponi (pambuka)

Abot entheng dilakoni (surasa)

b.      Pitik walik,     wiwit lancur

4 wanda           4 wanda

Rakyat cilik,   aja ngawur

4 wanda             4 wanda

Pitik cilik, wiwit lancur (pambuka)

Rakyat cilik, aja ngawur (surasa)

3.      Parikan Rangkep

Inggih menika parikan ingkang rinakit rong gatra, gatra sepisan minangka pambuka kadadosan saking 4 wanda banjur 8 wanda. Wondene gatra kaping kalih kadadosan saking 4 wanda lan 8 wanda minangka isi. Dados rumusipun 2 = 4 + 8 tegesipun rong gatra saben gatra 4 wanda 8 wanda. Tuladhanipun:

a.       Kembang duren, tibane tepining kalen

4 wanda                    8 wanda

Aja dahwen, yen sira kepengin  kajen

4 wanda                    8 wanda

Kembang duren, tibane tepining kalen  (pambuka)

Aja dahwen, yen sira kepengin kajen (isi)

b.      Manuk emprit, mabur dhuwur nyocok kurma

    4 wanda                    8 wanda

Dadi murid, budi luhur tatakrama

  4 wanda                      8 wanda

Manuk emprit, mabur dhuwur nyocok kurma (pambuka)

Dadi murid, budi luhur tatakrama (isi)

B.     Wangsalan

Wangsalan inggih menika bangsane cangkriman utawi bedhekan, batanganipun utawi wangsulanipun dipunsebat wonten ing ukara candhakipun kanthi kaslamur. Bentenipun parikan lan wangsalan inggih menika wangsalan boten kaiket dening guru lagu, nanging kaiket dening cangkriman lan ugi wonten wangsulanipun. Gunanipun wangsalan inggih menika kangge medhar kahanan ingkang maneka warna, nyindhir alus, lan pitutur.

A.    Jinisipun wangsalan

1.      Wangsalan padinan, inggih menika wangsalan kang prasaja lan batangan utawi wangsulanipun wonten ing ukara candhakipun.

Tuladha:

a.       Tumindak iku aja mung bumbune rokok, ngawur tanpa waton!

Bumbu rokok iku jenenge uwur.

b.      Ngembang duren, dadi murid kok ongap-angop.

Kembang duren iku jenenge dlongop.

2.      Wangsalan Lamba

Wangsalan ingkang dumadi saking 4 wanda lan 8 wanda jroning salarik.

a.       Welut wana, kula mas namung saderma.

Welut wana arane ula. Mulane dadi kula.

b.      Balung geni, niki namung mbok menawa.

Balung geni diarani mawa. Mulane dadi menawa.

3.      Wangsalan rangkep

Wangsalan ingkang kadadosan saking 2 larik, saben larik 12 wanda. Tuladhanipun:

a.       Jenang sela wader kalen sesondheran (12 wanda)

Apuranta yen wonten lepat kawula (12 wanda)

Jenang sela jenenge apu. Mulane dadi apuranta. Wader kalen jenenge iwak sepat. Mulane dadi tembung lepat.

b.      Bantal dawa parabe narpati karna (12 wanda)

Kudu eling tindak kang nora prayoga (12 wanda)

Bantal dawa jenenge guling. Mulane dadi tembung eling. Narpati karna ratu ing ngawarga. Mulane dadi tembung prayoga

4.      Wangsalan Tembang

Wangsalan ingkang wonten ing sajroning tembang, mila banjur manut kalihan syaratipun tembang kalawau. Tuladhanipun :

Pangkur ( 7 gatra)

Jirak pidha munggwing wana

Sayeng kaga ng

werekta kang nuroni

Nyenyambi kalaning nganggur

Wastra tumpraping mastak

Pangikete wangsalan kang sekar pangkur

Boan sabin ing nawala

Kinarya langen pribadi

Katrangan:

Jirak pidha munggwing wana iku kesambi  

Sayeng kaga iku kala, lan werekta kang nuroni iku anggur

Wastra tumpraping mastak iku iket

Boan sabin ing nawala iku karya