Sabtu, 05 Juli 2014

Pendidikan_Analisis Kesalahan Berbahasa



Analisis Kesalahan Berbahasa Jawa
Tataran Fonologi, Morfologi, Fraseologi, Sintaksis, dan Semantik


BAB I
PENDAHULUAN

1.1  Latar Belakang
Bahasa merupakan suatu alat komunikasi. Seseorang dalam berkomunikasi dengan sesamanya menggunakan sarana bahasa, baik lisan maupun bahasa tulisan. Bahasa membuat manusia mampu saling berinteraksi, menyampaikan informasi, mengungkapkan gagasan, dan menghormati satu sama lain. Pesan dapat disampaikan seorang pemakai bahasa kepada pemakai bahasa lain dengan bahasa yang mudah dipahami. Bahasa dapat digunakan kapan saja dan di mana saja.
Penggunaan bahasa Jawa dalam kehidupan sehari-hari, baik di dalam keluarga, sekolah, maupun masyarakat tidak lepas akan adanya kesalahan berbahasa. Kesalahan berbahasa tersebut meliputi kesalahan berbahasa pada bidang fonologi, morfologi, fraseologi, sintaksis, dan semantik.
Kadang kala seseorang tidak sadar bahwa dirinya telah melakukan sebuah kesalahan berbahasa melalui ucapan maupun tulisannya. Hal ini menjadikan penulis tertarik untuk membahas kesalahan berbahasa dalam bahasa Jawa agar mengetahui kesalahan berbahasa dalam bahasa Jawa sehingga dapat menggunakan bahasa Jawa dengan baik dan benar.

1.2  Rumusan Masalah
Berdasarkan latar belakang di atas, rumusan masalah dalam makalah ini adalah sebagai berikut.
1.      Bagaimana analisis kesalahan berbahasa pada tataran fonologi ?
2.      Bagaimana analisis kesalahan berbahasa pada tataran morfologi ?
3.      Bagaimana analisis kesalahan berbahasa pada tataran frasa ?
4.      Bagaimana analisis kesalahan berbahasa pada tataran sintaksis ?
5.      Bagaimana analisis kesalahan berbahasa pada tataran semantik ?


1.3  Tujuan
1.      Mengetahui analisis kesalahan berbahasa pada tataran fonologi.
2.      Mengetahui analisis kesalahan berbahasa pada tataran morfologi.
3.      Mengetahui analisis kesalahan berbahasa pada tataran frasa.
4.      Mengetahui analisis kesalahan berbahasa pada tataran sintaksis.
5.      Mengetahui analisis kesalahan berbahasa pada tataran semantik.



BAB II
PEMBAHASAN


2.1  Analisis Kesalahan Berbahasa Tataran Fonologi

   Penyebab kesalahan berbahasa tataran fonologi adalah perubahan pengucapan fonem, penghilangan fonem, penambahan fonem, dan salah meletakkan penjedaan.

Kata
Pelafalan
(salah)
Pelafalan
(benar)
Penyebab Kesalahan
Kanca-kancaku
[k×›nc×›-k×›nc×›ku]
[k×›nc×›-kancaku]
Penggantian fonem /a/ menjadi /×›/
Tresnani
[tresnani]
[trəsnani]
Perubahan pengucapan fonem /É™/
Adhi-adhi
[aá¶‘e?-aá¶‘e?]
[aá¶‘i-aá¶‘i]
Penggantian fonem /i/, dan  penambahan fonem /k/
Lulus
[lulus]
[lulUs]
Perubahan pengucapan fonem /u/ miring
Supados
[supaá¶‘Os]
[supadOs]
Perubahan pengucapan fonem /dh/ dan /o/ miring
semanten
[səmεntən]
[səmantən]
Penggantian fonem /a/
Tutur
[tutur]
[tutUr]
Perubahan pengucapan fonem  /u/ miring
Pendhidhikan
[pəndidikan]
[pənᶑiᶑikan]
Penggantian fonem /d/ menjadi /dh/
Maneh
[mÓ˜neh ]

[maneh]
Penggantian fonem /a/ menjadi /Ó˜/

Nanging
[naŋiŋ ]

[naŋIŋ]

Penggantian fonem /i/ miring

Mikir
[mikir]
[mikIr]
Penggantian fonem /i/ miring
Sesuk
[sisU?]
[sesU?]
Penggantian fonem /e/
Ora
[ora?]
[ora]
Penambahan fonem /k/
Mangke
[mӘŋkih]
[maŋke]
Penggantian fonem /a/ dan penambahan fonem /h/
Saking
[sӘkiŋ]
[sakIÅ‹]
Penggantian fonem /a/ dan /u/ miring
Dhuwit
[á¶‘UwI?]
[á¶‘UwIt]
Penggantian fonem /t/
Wis
[wes]
[wIs]
Penggantian fonem /i/ miring
Kurmati
[hormati]
[kUrmati]
Perubahan pengucapan fonem /k/
Minangka
[pinaŋkↄ]
[minaŋkↄ]
Perubahan pengucapan fonem /m/
Sulih
[sulih]
[sulIh]
Perubahan pengucapan fonem /I/ miring
Dhuwur
[duwur]
[á¶‘uwUr]
Penggantian fonem /dh/ dan /u/ miring
sabar
[sabεr]
[sabar]
Penggantian fonem /a/
Kanthi
[kanti]
[kanthi]
Penggantian fonem /th/

2.2  Analisis Kesalahan Berbahasa Tataran Morfologi

       Penyebab kesalahan berbahasa pada tataran morfologi antara lain penggunaan huruf kapital, penggantian morf, penyingkatan morf, pemakaian afiks (akhiran) yang tidak tepat, penentuan bentuk dasar yang tidak tepat.

Data
Morfem yang salah
Morfem yang benar
Penyebab
Andi lunga menyang semarang.
Andi lunga menyang semarang.
Andi lunga menyang Semarang.
Penggunaan huruf kapital.
Bapak lunga menyang Salatiga.
Bapak lunga menyang Salatiga.
Bapak tindak menyang Salatiga.
Penggantian  Morf
Dina Minggu dianakke keja bhakti.
Dina Minggu dianakke kerja bhakti.
Dina Minggu dianakake kerja bhakti.
Penyingkatan Morf
Nalika balik omah, aku digawakna beras dening ibuku.
Nalika bali omah, aku digawani beras dening ibuku.
Nalika bali omah, aku digawani beras dening ibuku.
Penggantian Morf
Ibu mangan sega pecel.
Ibu mangan sega pecel.
Ibu dhahar sega pecel.
Penggantian Morf
Dugderan kuwi dianani sadurunge pasa.
Dugderan kuwi dianani sadurunge pasa.
Dugderan kuwi dianakake sadurunge pasa.
Pemakaian sufiks (akhiran) yang tidak tepat.

2.3  Analisis Kesalahan Berbahasa Tataran Frasa

             Penyebab kesalahan pada tataran frasa adalah kesalahan struktur frasa, penggunaan kosakata yang berlebihan, penggunaan preposisi yang tidak tepat, kesalahan pengulangan, penambahan kata tertentu yang unsurnya tidak dapat dipisahkan, dan penghilangan kata tertentu yang menghubungkan bagian-bagian frasa.

Data
Kesalahan
Pembenaran
Penyebab
Aku  lunga menyang Semarang karo Nikmah, kanca sedesaku.

Aku  lunga menyang Semarang karo Nikmah, kanca sedesaku.

Aku  lunga menyang Semarang karo Nikmah, kancaku sedesa.

Kesalahan struktur frasa
Esuk wingi aku ngeterake ibu blanja neng pasar.

Esuk wingi aku ngeterake ibu blanja neng pasar.

Wingi esuk aku ngeterake ibu blanja neng pasar.


Kesalahan struktur frasa
Aku diutus bapakku tuku rong bungkus sega pecel neng warung.
Aku diutus bapakku tuku rong bungkus sega pecel neng warung.
Aku diutus bapakku tuku sega pecel rong bungkus neng warung.
Kesalahan struktur frasa
Ayo sing presentasi maju mengarep.

Ayo sing presentasi maju mengarep.

Ayo sing presentasi maju!

Penggunaan kosakata yang berlebihan
Para bapak-bapak padha kerja bhakti ngresiki kalen.

Para bapak-bapak padha kerja bhakti ngresiki kalen.

Bapak-bapak padha kerja bhakti ngresiki kalen.

Penggunaan kosakata yang berlebihan
Aku tuku klambi seragam putih neng Johar.

Aku tuku klambi seragam putih neng Johar.

Aku tuku seragam putih neng Johar.

Penggunaan kosakata yang berlebihan
Aku njaluk dhuwit ing ibuku kanggo mbayar SPP.

Aku njaluk dhuwit ing ibuku kanggo mbayar SPP.

Aku njaluk dhuwit marang ibuku kanggo mbayar SPP.

Penggunaan Preposisi yang Tidak Tepat

Aku lan kanca-kanca lunga ing kutha Semarang numpak bis.

Aku lan kanca-kanca lunga ing kutha Semarang numpak bis.

Aku lan kanca-kanca lunga menyang kutha Semarang numpak bis.

Penggunaan Preposisi yang Tidak Tepat

Wingi pas aku mancing entuk iwak gedhe-gedhe.

Wingi pas aku mancing entuk iwak gedhe-gedhe.

Wingi pas aku mancing entuk iwak-iwak gedhe.


Salah Pengulangan

Wong enom-enom padha lali marang budaya Jawa.

Wong enom-enom padha lali marang budaya Jawa.

Wong-wong enom padha lali marang budaya Jawa.


Salah Pengulangan

Mbak Siti dodolan klambi apik-apik neng pasar.

Mbak Siti dodolan klambi apik-apik neng pasar.

Mbak Siti dodolan klambi-klambi apik neng pasar.


Salah Pengulangan

Nalika bali menyang Pati aku tuku oleh-oleh jenang saka Kudus.

Nalika bali menyang Pati aku tuku oleh-oleh jenang saka Kudus.

Nalika bali menyang Pati aku tuku oleh-oleh jenang Kudus.

Penambahan Kata Tertentu yang Unsurnya Tidak Dapat Dipisahkan

Nalika ana pameran buku neng gazebo B8, aku tuku buku ngenani wayang kulit.

Nalika ana pameran buku neng gazebo B8, aku tuku buku ngenani wayang kulit.

Nalika ana pameran buku neng gazebo B8, aku tuku buku wayang kulit.

Penambahan Kata Tertentu yang Unsurnya Tidak Dapat Dipisahkan

Sega pecel dakpangan wingi rasane enak banget.

Sega pecel dakpangan wingi rasane enak banget.

Sega pecel sing dakpangan wingi rasane enak banget.

Penghilangan Kata Tertentu yang Menghubungkan Bagian-Bagian Frasa

Kancaku paling pinter nalika SD jenenge Debby.

Kancaku paling pinter nalika SD jenenge Debby.

Kancaku sing paling pinter nalika SD jenenge Debby.

Penghilangan Kata Tertentu yang Menghubungkan Bagian-Bagian Frasa

Ponakanku paling gedhe entuk juara 1 lomba dongeng basa Jawa.

Ponakanku paling gedhe entuk juara 1 lomba dongeng basa Jawa.

Ponakanku sing paling gedhe entuk juara 1 lomba dongeng basa Jawa.

Penghilangan Kata Tertentu yang Menghubungkan Bagian-Bagian Frasa

2.4  Analisis Kesalahan Berbahasa Tataran Sintaksis
     Penyebab kesalahan berbahasa pada tataran sintaksis adalah kalimat tidak berpredikat, kalimat yang tidak bersubjek, kalimat ambigu, diksi yang kurang tepat, kalimat tidak efektif, dan kalimat yang tidak logis.

Data
Kesalahan
Pembenaran
Penyebab
Kangmase Pak Deni sing sugih kae duwe gawe.
Kangmase Pak Deni sing sugih kae duwe gawe.
Kangmase Pak Deni sing sugih kae, duwe gawe.
Pak Deni sing sugih kae, kangmase duwe gawe.

Kalimat Ambigu
Motore Pak Lurah sing anyar dicolong maling.

Motore Pak Lurah sing anyar dicolong maling.

Motore, Pak Lurah sing anyar dicolong maling.
Pak Lurah sing anyar, dicolong maling.

Kalimat Ambigu
Bapak mlebu omah metu buri.

Bapak mlebu omah metu buri.

Bapak mlebu omah liwat mburi.
Kesalahan Diksi
Bapak mangan sega goreng.
Bapak mangan sega goreng.
Bapak dhahar sega goreng.
Kesalahan Diksi
Aji pinter nanging sregep.
Aji pinter nanging sregep.
Aji pinter lan sregep.
Kalimat yang tidak logis.
Sing nggawa laptop  dibukak.
Sing nggawa laptop dibukak.
Sing nggawa laptop, laptope dibukak.
Kalimat yang tidak logis.
Husni sing mlaku ing dalan  kae.
Husni sing mlaku ing dalan  kae.
Husni mlaku ing dalan  kae.
Kalimat yang tidak berstruktur (tidak berpredikat).
Para siswa-siswa padha liburan sekolah.
Para siswa-siswa padha liburan sekolah.
Para siswa padha liburan sekolah.
Siswa-siswa padha liburan sekolah.
Kalimat yang tidak efektif.
Akeh wong-wong padha dodolan neng pasar.
Akeh wong-wong padha dodolan neng pasar.
Akeh wong padha dodolan neng pasar.
Wong-wong padha dodolan neng pasar.
Kalimat tidak efektif.
Para warga-warga padha kerja bhakti ngresiki kalen.
Para warga-warga padha kerja bhakti ngresiki kalen.
Para warga padha kerja bhakti ngresiki kalen.
Warga-warga padha kerja bhakti ngresiki kalen.
Kalimat tidak efektif.


2.5  Analisis Kesalahan Berbahasa Tataran Semantik

Kesalahan berbahasa pada tataran semantik disebabkan oleh gejala hiperkorek, pleonasme, diksi, dan bentuk ambiguitas.

Data
Kesalahan
Pembenaran
Penyebab
Mas Kuseni wis syah dadi sarjana pendhidhikan.
Mas Kuseni wis syah dadi sarjana pendhidhikan.
Mas Kuseni wis sah dadi sarjana pendhidhikan.
Gejala Hiperkorek
Akeh wong-wong kang padha lunga menyang mesjid saperlu sholat tarawih.

Akeh wong-wong kang padha lunga menyang mesjid saperlu sholat tarawih.

Akeh wong padha lunga menyang mesjid saperlu sholat tarawih.
Wong-wong padha lunga menyang mesjid saperlu sholat tarawih.
Gejala Pleonasme
Para bapak-bapak nganakake rapat ing daleme Pak RT.

Para bapak-bapak nganakake rapat ing daleme Pak RT.

Bapak-bapak nganakake rapat ing daleme Pak RT.
Para bapak nganakake rapat ing daleme Pak RT.

Gejala Pleonasme
Para siswa kabeh wis padha liburan sekolah.

Para siswa kabeh wis padha liburan sekolah.

Para siswa wis padha liburan sekolah.
Siswa kabeh wis padha liburan sekolah.
Gejala Pleonasme
Husni lunga menyang Semarang nganggo bis.

Husni lunga menyang Semarang nganggo bis.

Husni lunga menyang Semarang numpak bis.

Diksi
Mbak Yanik ngiris lombok nganggo peso.

Mbak Yanik ngiris lombok nganggo peso.

Mbak Yanik ngiris lombok nggunakake peso.

Diksi
Pak Lurah ngeterake bojone blanja neng pasar.

Pak Lurah ngeterake bojone blanja neng pasar.

Pak Lurah ngeterake garwane blanja neng pasar.

Diksi
Anake Pak Husni sing ganteng kuwi priksa neng Puskesmas.

Anake Pak Husni sing ganteng kuwi priksa neng Puskesmas.

Anake Pak Husni sing ganteng kuwi, priksa neng Puskesmas.
Pak Husni sing ganteng kuwi anake priksa neng Puskesmas.

Kalimat Ambigu
Omahe Pak Lurah sing anyar katon resik.

Omahe Pak Lurah sing anyar katon resik.

Omahe, Pak Lurah sing anyar katon resik.
Omahe Pak Lurah sing anyar, katon resik.

Kalimat Ambigu
Aku ndeleng polahe wong kuwi seneng.

Aku ndeleng polahe wong kuwi seneng.

Aku ndeleng polahe wong kuwi lagi seneng.
Aku seneng ndeleng polahe wong kuwi.

Kalimat Ambigu




BAB  III
PENUTUP
     
3.1 Kesimpulan 

     Kesalahan berbahasa dalam bahasa Jawa dapat berupa kesalahan berbahasa pada tataran fonologi, morfologi, fraseologi, sintaksis, maupun semantik. Kesalahan berbahasa tersebut terjadikan karena disebabkan oleh beberapa penyebab dalam kesalahan berbahasa. Penyebab kesalahan berbahasa dalam bidang fonologi antara lain perubahan pengucapan fonem, penghilangan fonem, penambahan fonem, dan salah meletakkan penjedaan. Kemudian penyebab kesalahan berbahasa pada tataran morfologi adalah penggunaan huruf kapital, penggantian morf, penyingkatan morf, pemakaian afiks (akhiran) yang tidak tepat, penentuan bentuk dasar yang tidak tepat. Ketiga, penyebab kesalahan berbahasa tataran fraseologi adalah kesalahan struktur frasa, penggunaan kosakata yang berlebihan, penggunaan preposisi yang tidak tepat, kesalahan pengulangan, penambahan kata tertentu yang unsurnya tidak dapat dipisahkan, dan penghilangan kata tertentu yang menghubungkan bagian-bagian frasa. Selanjutnya kesalahan berbahasa pada tataran sintaksis disebabkan kalimat tidak berpredikat, kalimat yang tidak bersubjek, kalimat ambigu, diksi yang kurang tepat, dan kalimat yang tidak logis. Terakhir, penyebab kesalahan berbahasa tataran semantik adalah gejala hiperkorek, pleonasme, diksi, dan bentuk ambiguitas.


3.2 Saran 

      Mempelajari kesalahan berbahasa dalam bahasa Jawa sangat penting bagi siapapun, terutama yang berkecimpung dalam dunia pendidikan. Maka dari itu tidak ada salahnya kalau kita semua mempelajari kesalahan berbahasa sehingga dapat menggunakan bahasa Jawa dengan baik dan benar.




DAFTAR PUSTAKA

Kurniati, Endang. 2008. Sintaksis Bahasa Jawa. Semarang: Griya Jawi.
Marsono. 1986. Fonetik. Yogyakarta: Gajah Mada University Press.
Poedjosoedarmo, Soepomo. 1979. Morfologi Bahasa Jawa. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.
Tarigan, Djago dan Sulistyaningsih, Lilis Siti. 1996. Analisis Kesalahan Berbahasa. Jakarta: Departemen Pendidikan dan Kebudayaan.

Wedhawati, dkk. 2006. Tata Bahasa Jawa Mutakhir. Yogyakarta: Penerbit Kanisius.


Tidak ada komentar:

Posting Komentar